روابط سیتوژنتیکی گندم های triticum monococcum subsp. aegilopoides و aegilops cylindrica

چکیده بررسی های سیتوژنتیک در مطالعات اصلاحی جزء قدم های نخستین است. شناخت کروموزوم ها و رفتار آنها در موفقیت دورگ گیری موثر است. این مطالعه با هدف بررسی خصوصیات کاریوتیپی و رفتار میوزیaegilopscylindricaو triricummonococcumsubsp. aegilopoidesانجام شد. هشت ژنوتیپ ae.cylindricaو t. m. subsp. aegilopoidesجمع آوری شده از غرب کشور در دو تاریخ کاشت پاییزه در مزرعه کشت شدند. به منظور بررسی خصوصیات کاریوتیپی نوک ریشه های بذور جوانه زده تحت مراحل پیش تیمار آلفابرومونفتالین، تثبیت با لویتسکی، هیدرولیز با سدیم هیدروکسید یک نرمال، رنگ آمیزی با هماتوکسیلین و له کردن قرار گرفت. سنبله-ها با رسیدن به مرحله مناسب برداشت شدند و در محلول کارنوی تثبیت و با هماتوکسیلین رنگ آمیزی شدند.در بررسی های کاریوتیپی نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که بین طول بازوی بلند، طول بازوی کوتاه و طول کروموزوم در هر یک از گونه ها تفاوت معنی-داری وجود داشت. تفاوت درون گونه ای در طول کروموزوم ها احتمالاً ناشی از روش تهیه نمونه و تفاوت مرحله میتوزی در نمونه-برداری ها بوده است. در شاخص سانترومری و نسبت بازوها که کمتر تحت تأثیر عوامل ایجاد خطا قرار می گیرند، تفاوت معنی دار درون گونه ای مشاهده نشد که قابل انتظار بوده است. ژنوتیپ هایae. cylindricaمطالعه شده همگی به کلاسa3 در دسته بندی استبینز تعلق داشتند. نوع کروموزوم ها بر اساس روش لوان و همکاران در اغلب موارد به صورت ساب متاسننتریک و ساب تلوسنتریک بود و در چهار ژنوتیپ 2ae ، 4ae، 5aeو8aeکروموزوم های متاسنتریک نیز مشاهده شد. درصد شکل کلی کاریوتیپ نیز در بین ژنوتیپ ها تا حدی تنوع داشتو در ژنوتیپ 8ae بیشترین مقدار 4/35 را به خود اختصاص داد. شاخص تقارن در 8ae بیشترین مقدار 94/61? و ژنوتیپ6aeکمترین مقدار را در بین ژنوتیپ ها داشت. بیشترین مقدار شاخص عدم تقارن درون کروموزومی 1aبه ژنوتیپ 4aeبا مقدار 46/0و کمترین آن به ژنوتیپ 8ae با مقدار 14/0 اختصاص داشت. حداکثر و حداقل میزان شاخص عدم تقارن بین کروموزومی 2a به ترتیب در ژنوتیپ های 7ae با مقدار 17/0 و 2aeبا مقدار 14/0 مشاهده شد.ژنوتیپ هایt. m. subsp. aegilopoidesمطالعه شده همگی به کلاسa1 در دسته بندی استبینز تعلق داشتند. از لحاظ تکاملی این گونه به دلیل داشتن کروموزومهای یکنواخت متاسنتریک جزء گونه های متقارن و ابتدایی به شمار می رود. حداکثر مقدار درصد شکل کلی کاریوتیپ 23/43 در ژنوتیپ 1t و حداقل آن 99/40 در ژنوتیپ 7tبود.ژنوتیپ 2t با 72 درصد بیشترین و ژنوتیپ 3t با 46/38 درصد کمترین شاخص تقارن را دارا بود. بیشترین مقدار شاخص عدم تقارن درون کروموزومی 1a در ژنوتیپ7tبا مقدار 3/0و کمترین آن مربوط به ژنوتیپ 3tبا ارزش 21/0 اختصاص داشت. همچنین حداکثر و حداقل میزان شاخص عدم تقارن بین کروموزومی 2a به ترتیب در ژنوتیپ های 3t و 4t 16/0 و در ژنوتیپ 2t11/0 مشاهده شد. تمامی شاخص های تقارن کاریوتیپی حاکی از پیشرفته تر بودن گونه ae. cylindricaنسبت به گونه t. m. subsp. aegilopoidesاز لحاظ تکاملی می باشد. بررسی رفتار میوزیt. m. subsp. aegilopoidesناهنجاری هایی شامل کروموزوم های تأخیردار، چسبندگی و پل کروموزومی، موقعیت مکانی غیرطبیعی هسته های دختری و تشکیل گامتn2 را آشکار نمود.این گونه نیز با شاخص میوزی 1/97? به لحاظ سیتولوژیکی پایدار محسوب می شود. بررسی رفتار میوزی سنبله های نارس درae. cylindricaناهنجاری هایی شامل کروموزوم های تأخیردار، چسبندگی و پل کروموزومی، کروموزوم هایb، توزیع نابرابر کروموزوم ها، عدم همزمانی، میکرونوکلئی، موقعیت مکانی غیرطبیعی هسته های دختری، تشکیل گامت n2 از طریق مکانیسم های مختلف و عدم تشکیل رشته های دوک را نشان داد. این گونه با شاخص میوزی 6/82? از لحاظ سیتولوزیکی نسبتاً ناپایدار محسوب می شود. احتمالاً حضور ژن gc در گونه ae. cylindricaمنجر به وقوع ناهنجاری های بیشتر در این گونه در مقام مقایسه با گونه دیگر شده باشد.